Efes için, Türk Müzecisi Halil Ethem Bey'in Azmi !

Efes için, Türk Müzecisi Halil Ethem Bey'in Azmi !

20. yy’ın ilk çeyreği,

Osmanlı’nın ilk Türk Arkeoloğu ve Müzecisi Osman Hamdi Bey idi. İkinci olarak, ondan sonra yerine kardeşi Halil Ethem (Eldem) Bey getirildi.

Avusturyalılar’ın kazıları boyunca çıkarılan eserler izinli veya izinsiz Avusturya’ya götürülüyordu. Hatta kazı yerinde bir müzeci komiser olmasına rağmen, bu üzücü olaylar devam ediyordu.

Efes’te gönderilen eserlerin kazı komiserinden saklandığı haberi alınınca İstanbul Müze Müzüdü Halil Ethem Bey Efes’e geldi.

Otto Bendorf ile görüşen Halil Ethem Bey sonraları olayı şöyle anlatmaktadır:

“Profesör Bendorf’la görüşme esnasında ‘Bulduğunuz güzel eserleri görebilir miyim’ dedim.

‘Buyurunuz göstereyim‘ dedi. Gece eline lamba alarak Ayasuluğ’daki evinde koca bir heykel, bir baş ve diğer eserleri gösterdi.

‘bunları alıp götürecek misiniz?’ deyince, bana cevabı: ‘Ben sefaretimden talimat bekliyorum’ oldu.

‘Öyle ise sizinle yarın görüşürüz’ diye dargın ayrıldım.

O sırada İzmir Valisi olan Sadrazam Kamil Paşa bir telgraf göstererek;

 “Zat’ı Hazret’i Şehriyari, Avusturya İmparatoru’na hoş görünmek için, tekmil kazı mahsülünü kendisine hediye etmiştir’ dedi.

Mösyö Bendorf’a bir kağıt yazıp,’Vilayet kanalıyla İstanbul’dan aldığım telgraf üzerine dönüyorum, artık sizinle alışverişim yoktur’ dedim. 

Bendorf istasyona geleref af diledi.

İzmir’e sürülmüş olan Kamil Paşa Abdülhamit’e atıp tutmuştu. Ben intikamımı sonradan şöyle aldım:

“Meşrutiyet olunca Avusturyalılar tekrar kazı için müracaat ettiler. Bendorf’un yerine gelen Prof. Rish’e olmaz’ diye cevap verdim. Avrupa’ya giderken Viyana’ya uğradım. Rish kazı müsaadesi için adeta yalvardığı zaman Bendorf rezaletini anlattım. Efes’te çıkan eserlerin bir kısmını müzeye iade ederseniz ruhsatname veririm’ dedim. Viyana müzeleri doğrudan doğruya Avusturya İmparatoru’nun malı olduğu için kimse buna cesaret edemezdi. Düşünüp taşındıktan sonra bir kısmını iade edebiliriz dediler. Bir albüm yolladılar, ‘ İşaret edilen 20 parça müstesna (ayrı tutulan), geri kalanını alabilirsiniz‘ dediler. Masrafları kendilerine ait olmak üzere Müze’ye kadar yollamasını taahhüt ettiler. Böylece 6-7 heykel geri geldi. “

Zorlu dönemlerde dahi yılmadan eserleri geri alabilen, tarihimize, arkeolojimize sahip çıkan, müzelerimizi koruyan, geliştiren Halil Ethem Bey’i saygı ile anıyorum …

-Tarihçi Tolga MERT 

Halil Ethem (Eldem) Bey

Prof. Otto Bendorf